ĐẠO PHẬT và KHOA HỌC

Khi nói đến Đạo Phật và khoa học thì các Phật tử thường rất tự hào, họ thường thuộc nằm lòng những câu như "Phật quán nhất bát thủy, bát vạn tứ thiên trùng...", (Phật nhìn vào chén nước thì thấy có đến 84 nghìn con vi trùng) hay trong kinh mô tả về sự rộng lớn của vũ trụ với vô lượng các thế giới có chúng sinh đang sống, hoặc nói về các hạt vi trần cấu tạo nên thế giới, rồi các quy luật vô thường, nhân quả...được giới trí thức khen ngợi, nhất là lời nhận định của nhà vật lý lý thuyết lừng danh Albert Einstein. Những điều trên đã khiến cho không ít người ngoại đạo không vui, một số cho rằng Đạo Phật chỉ nói lại một số quan niệm của Đạo Bà La Môn, một số khác thì châm biếm Đạo Phật tự hào là đạo của khoa học nhưng không phải là nơi bắt nguồn cho cách mạng công nghiệp, hay những nhà khoa học lỗi lạc nhất đều xuất phát từ nền văn hóa và tôn giáo Kitô. Trong bài viết này tôi không đi vào tranh luận để phản biện những quan điểm trên, mà đưa ra quan điểm của mình về vấn đề này mà thôi.

Hơn 2500 năm trước khi mà nhân loại còn chìm đắm trong các quan điểm siêu hình về thế giới quan, người ta tin rằng mọi thứ tồn tại vận động đều do ý muốn của thần linh. Dựa trên ý tưởng này các nhà lãnh đạo thiết lập lên hệ thống chính trị thần quyền để chứng minh rằng việc cai trị của mình là do thiên mệnh sắp đặt, theo đó mỗi một giai cấp trong xã hội giàu nghèo hay sang hèn đều là ý muốn của thần linh nên ai phải yên phận nấy, sự an phận này có thể giúp họ đổi lấy một đời sống tốt đẹp hơn ở kiếp sau...khắp nơi từ Á sang Âu nơi nào con người cũng ít nhiều tin và cam chịu số phận như vậy. Có thể nói thần linh, thần quyền là một sản phẩm đặc trưng của xã hội loài người thời cổ đại. Ngày nay quan niệm này tuy chưa mất hẳn nhưng gần như đã bị thay thế bởi hệ thống luật pháp tiến bộ và đạo đức xã hội, nơi mà mọi quyết định của chính quyền bắt buộc phải dựa trên ý chí và lợi ích của người dân chứ không phải là thần thánh nữa. Chúng ta gọi xã hội như vậy là dân chủ, là tiến bộ.

Quay trở lại 2500 năm trước, một vị hoàng tử ở miền bắc Ấn Độ vì không chấp nhận được đời sống sinh - già - bệnh - chết đầy đau khổ bởi sắp đặt của thần linh, ngài đã chọn một con đường mới, con đường nhìn thấu sự thật, trả lại cho vạn vật sự thật vốn có của nó mà không chấp nhận sự can thiệp của bất kỳ một ý tưởng nào để tô vẽ thêm cho thực tại đó. 

Trong khi mọi hệ thống chính trị, tôn giáo, học thuật...thời bấy giờ đều chọn cách tạo nên một ý tưởng để buộc thế giới thực tại phải giải thích dựa trên ý tưởng đó. Đó là Nho giáo với học thuyết về Thiên mệnh và Nhân trị cố gắng xây dựng một xã hội lý tưởng dựa trên ý trời và đạo đức; Ấn Độ giáo với ý tưởng về một Đại Phạm Thiên tồn tại vĩnh cửu, bao trùm và sinh thành hoại diệt vạn vật; xã hội Hy Lạp - La Mã thì dựa trên luật pháp và triết học kết hợp thần thoại; còn hệ thống độc thần giáo Do Thái - Kitô, Islam thì quy cho mọi thứ đều bắt nguồn từ thượng đế và dựa vào đó để giải thích thế giới. Giữa thế giới đầy rẫy tiếng nói dựa trên các quan điểm khác nhau này, hình ảnh Đức Phật với tiếng nói "Duyên sinh vô ngã" chính là tiếng nói của sự giác ngộ, tiếng nói của sự thật. 

Tiếng nói đó không xuất phát từ quan điểm cá nhân áp đặt lên thế giới, mà là tiếng nói của người đã nhìn thấu bản chất của thế gian và cả sâu thẳm tâm hồn mình. 

Duyên sinh vô ngã là gì?

Xin thưa: đó là vạn sự vạn vật đều có nguyên nhân và vô số điều kiện tạo thành, cả vũ trụ là một bức tranh ghép khổng lồ, nơi mà mỗi mảnh ghép đều có liên quan chặt chẽ không thể tách rời với những mảnh còn lại. Cụ thể hơn mỗi một sự vật hiện tượng đều được tạo nên bởi sự vật hiện tượng khác, ví dụ như: Ông sinh ra cha, cha sinh ra con, con lại sinh ra cháu...hay cây cháy thành tro, tro trở thành đất, đất lại nuôi vạn vật....rồi nước bốc hơi thành mây, mây lại sinh ra mưa, mưa tạo nên sông hồ, biển cả...như vậy rõ ràng chẳng có ai hay sự vật hiện tượng nào tự mình tồn tại mà không cần đến những điều kiện khác. Sự thật này nghe rất đơn giản nhưng phải mất hàng ngàn năm nhân loại mới nhận ra và chấp nhận nó, và đây cũng là lúc vai trò của thần linh dần khép lại, ít nhất là trong giới tinh hoa của xã hội. 

Tiếng nói của Duyên sinh vô ngã đồng nghĩa với việc mọi thứ cần được giải thích rõ ràng nguồn gốc thay vì tưởng tượng rồi áp đặt quan điểm như thiên mệnh, số kiếp, Chúa quan phòng...rõ ràng xã hội hiện đại của chúng ta được xây dựng dựa trên khám phá ra sự thật về mọi thứ. Bất kỳ một thành quả khoa học công nghệ nào hôm nay mà chúng ta sử dụng, góp phần xây dựng thế giới văn minh đều bắt nguồn từ nỗ lực khám phá, phân tích, chấp nhận sai lầm, sửa chữa sai lầm chứ không bắt nguồn từ cầu nguyện, phó thác cho thần linh và bảo thủ tư tưởng, cố chấp niềm tin. 

Đối với Đạo Phật thế giới luôn vận động và biến chuyển không ngừng, và bản tâm của mỗi người cũng vậy. Để không trì trệ mê lầm chúng ta cần phải liên tục update hành vi thân tâm của mình để bắt kịp với thực tại đang diễn ra, thuật ngữ đặc trưng của Đạo Phật là phá chấp, vô sở trụ, thực tại hiện tiền, hoặc chánh niệm tỉnh giác. Sự tiến bộ của loài người cũng vậy, nó đến từ sự nỗ lực khám phá sự thật và không ngừng thay đổi, cập nhật cái mới chứ không chấp nhận cái cũ sai lầm, lỗi thời...theo đó xã hội Nho giáo đã lỗi thời, xã hội Hy Lạp - La Mã đã lỗi thời, xã hội đẳng cấp của Bà La Môn đã lỗi thời, xã hội đức tin phó thác của các độc thần giáo đã lỗi thời, thế nhưng xã hội nào dựa trên việc khám phá và ứng dụng sự thật thì không bao giờ lỗi thời. 

Tuy vậy Đạo Phật vẫn không hoàn toàn song hành với khoa học, vì đơn giản khoa học vẫn còn có mặt trái của nó, khi nhân loại phát minh ra một sản phẩm hay công nghệ gì tiến bộ thì đồng nghĩa với việc mặt trái của nó xuất hiện, bệnh tật nhiều hơn, thiên tai nhiều hơn, ô nhiễm môi trường, thay đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên nhiều hơn là những mặt trái đặc trưng của xã hội hiện đại. Sự tiến bộ của khoa học công nghệ làm đời sống vật chất của con người ngày càng cải thiện nhưng con người ngày nay có thật sự hạnh phúc hơn con người của 10 ngàn năm trước không? Không ai dám trả lời chắc chắn cả.

Mục đích lớn nhất của sự tồn tại là tìm kiếm hạnh phúc và hạn chế khổ đau, chúng ta dù có đang làm gì thì cũng không ngoài hai mục đích này (trốn khổ tìm vui) sự tiến bộ của khoa học tuy dựa trên sự thật nhưng cũng không bao giờ giải quyết được nhu cầu trên, bởi vì đơn giản nó vẫn tiếp tục tạo ra đau khổ mới. 2000 năm trước chúng ta không có điện thoại xịn để xài chưa chắc chúng ta đã khổ vì thiếu thốn nó, nhưng 2000 năm sau nhân loại phải khốn đốn vì những hệ lụy của nó rất nhiều, vì nó có người phải bán 1 quả thận, có người phải cướp giật, lừa đảo, vì nó nhiều người nghiện game và mạng xã hội...đó là lợi ích và tác hại như âm và dương luôn song hành với nhau. 

Chính vì điều này mà Đạo Phật không hoàn toàn đi cùng với khoa học hay sự tiến bộ vật chất. Mà mục đích khám phá ra sự thật của Đạo Phật là để con người không còn sống trong ảo tưởng, tôn trọng mọi thứ như nó là. 

- Hãy nhớ Đạo Phật không góp phần làm cho khoa học tiến bộ nhưng Đạo Phật góp phần làm cho khoa học hạnh phúc. 

- Hãy là một người làm khoa học hạnh phúc chứ đừng tìm kiếm hạnh phúc đằng sau thành quả của khoa học. 

Cùng là theo đuổi sự thật để nhân loại tốt đẹp hơn, nhưng khoa học chỉ đạt được một nửa mục đích và tạo ra một nửa vấn đề cần giải quyết. Còn Đạo Phật khám phá ra sự thật không phải để biết thế giới đi về đâu mà để rõ biết mình là ai, đang hạnh phúc hay khổ đau trong khoảnh khắc này. Cho nên Đạo Phật chưa chắc đã cần tới khoa học nhưng chắc chắn khoa học phải cần đến Đạo Phật để tìm thấy ý nghĩa thật sự trên hành trình của mình, chứ không phải nhắm mắt đi mãi mà không biết sẽ đi về đâu như hiện nay. 

St

Chienslambao.blogspot.com